TÀU ĐI HÒN GAI
Tàu của những người nghèo.
Những tâm trạng và nỗi buồn không có cách gột bỏ nào rẻ tiền và dễ dàng hơn là rải nó dọc một tuyến đường biển dài, khi tiếng xế địp[1] lục bục đẩy anh xê dịch chỉ 4 hải lý một giờ đi sâu mãi vào cái hư ảo của Hạ Long. Ngồi đối diện với tôi là người đàn ông luống tuổi, tóc bạc một cách cục cằn. Những đường nhăn không quy luật khó đoán định kẻ lên bộ mặt xạm đen vì nắng gió. Ông bảo ra Trà Cổ “tìm thằng con bất hiếu”. Nó về xin ông chia gia tài để cấp vốn cho con vợ đi buôn hàng Trung Quốc. Ông từ chối. Nó đào trộm nền nhà, cuỗm sạch của ông số vàng dưỡng lão.
“Năm cây vàng của tôi chứ có ít ỏi gì” – Ông nói.
Bên cạnh tôi là một bà mù, đi với đứa con út đang ngủ gà ngủ gật. Bà còn trẻ, mắt mở to như mắt người sáng, nét mặt không một nếp nhăn và bình thản. Không thể tưởng tượng được đôi mắt ấy không còn nhận được ánh sáng, và mặt biểu chiều rực rỡ trên vịnh Hạ Long đối với bà chỉ còn là đêm tối mênh mông. Bà chăm chú nghe chuyện của chúng tôi theo cung cách và điệu bộ của người mù, sự chăm chú của toàn bộ cơ thể. Bà nói: “Thưa các ông, mỗi cây mỗi hoa mới gọi là đời. Tôi xin kể các ông một chuyện mắt thấy tai nghe từ thời tôi còn nhỏ… – Bà hướng về người đàn ông
– Xin ông đừng buồn, thiên hạ còn có người bất hiếu hơn thằng con ông”. Câu nói như an ủi được phần nào người cha đau khổ, ông nghiêng người ra phía trước, lắng nghe. Người đàn bà mù kể:
-Hồi lên mười, mắt tôi còn sáng. nhà tôi có một bà cụ mù. Bà góa chồng từ lúc còn trẻ nhưng ở vậy nuôi con. Rồi bị một cơn thiên đầu thống[2] thế là mù hẳn. Anh con trai cưới vợ. Cả xóm nghèo ai cũng có tiền mừng, mọi người tự đặt vào bàn tay bà cụ. Ở chỗ tôi những người sáng mắt cũng còn chật vật lắm mới kiếm được miếng ăn, huống gì bà. Cưới được nàng dâu tốt nết, chắc đời bà đỡ khổ. Nhưng có ai ngờ anh con! Sau ngày anh có vợ, người ta đã xì xầm về anh những chuyện tày trời. Thế rồi một hôm, sang nhà con bạn chơi, tôi thấy nó đang chúi mũi vào một lỗ
thủng trên vách đất, nhìn sang gian nhà của bà cụ mù. Nó vẫy tay tôi lại. Các chư ông có biết tôi nhìn thấy chuyện gì không? Cả nhà bà cụ đang ngồi bên mâm cơm.
Trên mâm có một đĩa rau luộc, một đĩa thịt kho vàng. Bà cụ ngồi nhai cơm. Anh con trai đang bặm môi dùng hai chiếc đũa đẩy đĩa thịt về phía vợ. Còn chị con dâu, mặt đỏ bừng vì xấu hổ, chống lại chồng bằng cách lấy đũa đẩy cái đĩa sang phía mẹ chồng. Cả hai giằng co nhau trên cái mâm, trong im lặng. Chỉ còn nghe tiếng nhai trệu trạo của bà mẹ. Lúc đó tôi nghĩ bà không biết gì. Trước mắt bà chỉ là đêm tối, như trước mắt tôi bây giờ cũng chỉ là đêm tối… Cầu trời cho các chư ông đừng bao giờ phải nhìn thấy cái cảnh tôi nhìn thấy đó. Hai năm sau, bà mẹ treo cổ tự vẫn ngay trong nhà, chị con dâu đẻ được một đứa con trai thì ôm con về nhà mẹ. Nhưng anh con trai lại làm ăn tấn tới, mua được nhà khác và dọn đi. Giờ đây, khi đã bị mù, tôi mới biết là mình đã nhầm. Người mù nhìn thấy mọi thứ trong bóng đêm!
Người đàn ông nức to lên một tiếng. Mặt ông tái xám đi trong nắng chiều. Tôi nghĩ là câu chuyện đau buồn kia đã chạm đến vết thương lòng của ông. Tôi đưa ông lọ dầu gió: “Bác khó ở?…”. Ông xua tay rồi đứng dậy, bước tới phía mũi tàu. Đôi vai to bè oằn xuống trên tấm lưng mềm nhũn như không còn cột sống chống đỡ. Tôi bỗng nghĩ đến cái chết của bà mẹ mù trong câu chuyện đang làm tôi run cả người lên. Đàn ông cũng chẳng cứng rắn gì hơn đàn bà. Trên đường ra vịnh đã có bao nhiêu cuộc đời tìm cách tự giải thoát vào làn nước xanh thẫm này. Tôi quả quyết đứng dậy, đi theo người đàn ông. Ông đã ngồi xuống đống dây chão trên lỗ neo. Tôi bước lại gần, cố nghĩ cách làm ông khuây khỏa: “Ngày mai mới có tàu ra Trà Cổ. Nhà tôi ở gần núi Bài Thơ, nếu tiện xin
mời bác…”.
Người bạn đường nhìn tôi với đôi mắt biết ơn. Nhưng một khoảng trống mênh mông hiện ra trong mắt ông, trong cái nhìn mà tôi không thể nào mô tả nổi, một nỗi xót xa, ân hận hay thứ tình cảm gì gần như thế đang làm đôi đồng tử mắt ông to ra, như ông đang hấp hối. Linh tính mách bảo tôi một điều: người đàn ông này phải nói câu gì đó với tôi hay bất kỳ ai khác. Nếu không ông sẽ gục xuống. Tôi đã không nhầm. Ông nói:
-Cám ơn ông. Nhưng tôi không ra Trà Cổ làm gì nữa. Tôi thế là đáng đời. Ông biết không, tôi đã
nhận ra bà mù ấy. Bốn mươi năm trước bà ta là cô bé hàng xóm của hai mẹ con tôi.
Phần I – Đọc Hiểu
Câu 1: Từ ngữ thể hiện sắc thái thân mật
Các từ ngữ thể hiện sắc thái thân mật trong đoạn văn bao gồm:
- “Thưa các ông”: Cách xưng hô lịch sự, tôn trọng nhưng gần gũi
- “Tôi xin kể”: Thể hiện sự khiêm tốn, lịch thiệp trong cách đề nghị kể chuyện
- “Xin ông đừng buồn”: Lời an ủi chân thành, thể hiện sự quan tâm, đồng cảm
- “thằng con ông”: Cách gọi thân mật, gần gũi về đứa con của người đàn ông
Câu 2: Chi tiết miêu tả phản ứng của người đàn ông
Những chi tiết miêu tả phản ứng của người đàn ông sau khi nghe câu chuyện:
- “Người đàn ông nức to lên một tiếng”: Thể hiện sự đau đớn, bàng hoàng
- “Mặt ông tái xám đi trong nắng chiều”: Biểu hiện sự hoảng hốt, suy sụp tinh thần
- Đứng dậy và bước tới phía mũi tàu: Hành động tách khỏi không gian chung, tìm chỗ riêng tư
- “Đôi vai to bè oằn xuống trên tấm lưng mềm nhũn như không còn cột sống chống đỡ”: Hình ảnh thể hiện sự gục ngã hoàn toàn về tinh thần
Câu 3: Phân tích tác dụng của việc lựa chọn ngôi kể
Văn bản sử dụng ngôi thứ nhất với người kể chuyện xưng “tôi”.
Tác dụng:
- Tính chân thực: Người kể là nhân chứng trực tiếp, tham gia vào sự việc, giúp câu chuyện và các nhân vật hiện lên sống động, đáng tin cậy
- Tính hạn tri: Người kể không biết mọi thứ về các nhân vật, khiến câu chuyện diễn biến tự nhiên với kết thúc bất ngờ, bộc lộ chủ đề một cách ấn tượng
- Tính lôi cuốn: Tạo sự gần gũi, đồng cảm của người đọc với câu chuyện
- Tính khách quan: Người kể chỉ quan sát và tường thuật, không phán xét, để người đọc tự rút ra bài học
Câu 4: Giải thích câu nói của người đàn bà mù
Câu nói “Giờ đây, khi đã bị mù, tôi mới biết là mình đã nhầm. Người mù nhìn thấy mọi thứ trong bóng đêm!” có nghĩa:
- Sự nhận thức sai lầm trước đây: Khi còn sáng mắt, bà nghĩ rằng bà mẹ mù không biết gì về sự tranh giành đĩa thịt giữa con trai và con dâu
- Sự vỡ lẽ sau khi mù: Khi trải qua cảnh ngộ tương tự, bà hiểu ra rằng người mù tuy không nhìn thấy ánh sáng nhưng lại nhạy cảm, có thể cảm nhận rõ bản chất, sự thật về con người và cuộc sống
- Ý nghĩa triết học: “Nhìn thấy trong bóng đêm” có nghĩa là nhìn rõ được bản chất, sự thật mà đôi mắt sáng không thể thấy được – những gì diễn ra trong tâm hồn, trong các mối quan hệ
Câu 5: Thông điệp có ý nghĩa nhất
Thông điệp về báo ứng và trách nhiệm của cha mẹ: Cách sống của bậc cha mẹ sẽ là tấm gương ảnh hưởng đến con cái.
Lý giải:
- Người đàn ông trong quá khứ là “thằng con bất hiếu”, giờ phải gánh chịu hậu quả khi con trai mình cũng trở thành người bất hiếu
- Thông điệp này nhắc nhở về tầm quan trọng của giáo dục nêu gương trong gia đình và sự cần thiết phải sống có trách nhiệm với cha mẹ
- Đây là bài học sâu sắc về luân lý gia đình và việc truyền thống hiếu thảo cần được gìn giữ qua các thế hệ
Phần II – Viết
Câu 1: Viết đoạn văn nghị luận phân tích diễn biến tâm trạng nhân vật người đàn ông (2,0 điểm)
Yêu cầu: Viết đoạn văn nghị luận khoảng 200 chữ phân tích diễn biến tâm trạng nhân vật người đàn ông sau khi nghe câu chuyện của người đàn bà mù trong truyện ngắn “Tàu đi Hòn Gai”.
Hướng dẫn giải:
Cấu trúc đoạn văn:
- Câu chủ đề: Nêu luận điểm về diễn biến tâm trạng của nhân vật
- Câu triển khai: Phân tích các giai đoạn tâm trạng với dẫn chứng cụ thể
- Câu kết luận: Đánh giá ý nghĩa của diễn biến tâm trạng này
Nội dung cần phân tích:
Giai đoạn 1 – Bàng hoàng, sốc: “Người đàn ông nức to lên một tiếng. Mặt ông tái xám đi trong nắng chiều” – thể hiện sự đau đớn khi nhận ra thằng con bất hiếu trong câu chuyện chính là mình.
Giai đoạn 2 – Suy sụp, gục ngã: “Đôi vai to bè oằn xuống trên tấm lưng mềm nhũn như không còn cột sống chống đỡ” – hình ảnh thể hiện sự gục ngã hoàn toàn về tinh thần.
Giai đoạn 3 – Ân hận, day dứt: “một nỗi xót xa, ân hận…đang làm đôi đồng tử mắt ông to ra, như ông đang hấp hối” – sự thức tỉnh sâu sắc về hậu quả của hành vi quá khứ.
Giai đoạn 4 – Chấp nhận và vỡ lẽ: Thông qua lời thú nhận cuối cùng, ông chấp nhận rằng sự tệ bạc của con trai là hậu quả tất yếu từ cách cư xử của chính mình với mẹ
Trong truyện ngắn “Tàu đi Hòn Gai” của Nguyễn Quang Thân, diễn biến tâm trạng của người đàn ông sau khi nghe câu chuyện của người đàn bà mù là một hành trình từ bàng hoàng đến thức tỉnh đầy đau đớn. Ban đầu, ông sững sờ và đau đớn khi nhận ra mình chính là kẻ bất hiếu trong câu chuyện, thể hiện qua chi tiết “người đàn ông nức to lên một tiếng” và “mặt ông tái xám đi trong nắng chiều” . Tiếp đó, ông rơi vào trạng thái suy sụp hoàn toàn, với hình ảnh “đôi vai to bè oằn xuống trên tấm lưng mềm nhũn như không còn cột sống chống đỡ”, biểu hiện sự gục ngã tinh thần trước nỗi đau quá khứ . Sau cùng, ông chìm trong ân hận và day dứt, ánh mắt chứa đựng “một khoảng trống mênh mông” cùng “nỗi xót xa, ân hận” như đang hấp hối, dẫn đến lời thú nhận muộn màng rằng ông “đáng đời” khi phải chịu hậu quả từ chính hành vi của mình . Diễn biến tâm trạng này khắc họa sâu sắc sự thức tỉnh về luật nhân quả và trách nhiệm của con người trong các mối quan hệ gia đình.
Câu 2: Viết bài văn nghị luận về giáo dục nêu gương trong gia đình (4,0 điểm)
Yêu cầu: Viết bài văn nghị luận khoảng 600 chữ từ góc nhìn của người trẻ về vấn đề “Giáo dục nêu gương trong gia đình”.
Hướng dẫn giải:
Cấu trúc bài văn:
1. Mở bài:
- Đặt vấn đề về tầm quan trọng của gia đình trong giáo dục
- Nêu luận điểm: Giáo dục nêu gương trong gia đình có vai trò quan trọng đối với sự hình thành nhân cách của thế hệ trẻ
2. Thân bài:
Ý 1: Bản chất và tác động của giáo dục nêu gương trong gia đình
- Gia đình là “trường học đầu tiên” của mỗi con người
- Những gì cha mẹ làm có sức thuyết phục hơn những gì họ nói
- Con cái học theo cách tự nhiên qua hành vi, thái độ của cha mẹ
Ý 2: Vai trò tích cực của giáo dục nêu gương
- Hình thành nhân cách tốt đẹp: trung thực, tôn trọng, yêu thương
- Tạo nền tảng đạo đức vững chắc cho con cái
- Giúp con cái có định hướng sống tích cực
Ý 3: Thực trạng và những thách thức hiện nay
- Cha mẹ bận rộn, ít thời gian gần gũi con cái
- Ảnh hưởng tiêu cực từ môi trường bên ngoài
- Sự thay đổi nhanh chóng của xã hội hiện đại
Ý 4: Giải pháp và kiến nghị
- Cha mẹ cần sống thật đẹp, thật tốt trong từng hành động nhỏ
- Tạo môi trường gia đình đầm ấm, có sự giao tiếp tích cực
- Con cái cũng có thể trở thành tấm gương cho cha mẹ
3. Kết bài:
- Khẳng định lại tầm quan trọng của giáo dục nêu gương
- Kêu gọi mỗi gia đình thực hành phương pháp giáo dục này
Gia đình là cái nôi đầu tiên nuôi dưỡng mỗi con người, nơi chúng ta học những bài học vỡ lòng về yêu thương, đạo đức và cách sống. Trong không gian ấm áp ấy, giáo dục không chỉ đến từ lời nói mà còn từ hành động, thái độ và lối sống của cha mẹ – những người thầy đầu đời. Từ góc nhìn của một người trẻ, tôi nhận thấy rằng giáo dục nêu gương trong gia đình có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách và định hướng giá trị sống cho thế hệ chúng tôi .
Bản chất và ý nghĩa của giáo dục nêu gương
Giáo dục nêu gương là quá trình cha mẹ dùng chính hành vi, cách ứng xử và lối sống của mình để làm hình mẫu cho con cái noi theo. Đây không phải là những bài học khô khan hay lời dạy bảo dài dòng, mà là sự ảnh hưởng thầm lặng nhưng sâu sắc qua từng việc nhỏ hằng ngày: cách cha mẹ xin lỗi khi sai, cách họ đối xử với người xung quanh, hay thái độ khi đối mặt với khó khăn . Trẻ em học bằng cách quan sát và bắt chước tự nhiên, nên những gì cha mẹ làm thường có sức thuyết phục hơn những gì họ nói .
Tác động tích cực đến sự phát triển của con cái
Khi cha mẹ sống trung thực, tôn trọng người khác và thể hiện tình yêu thương, con cái sẽ học được những phẩm chất tốt đẹp như sự chân thành, trách nhiệm và lòng biết ơn . Một người cha kiên nhẫn giải quyết mâu thuẫn hay một người mẹ luôn giữ lời hứa sẽ gieo mầm những giá trị đạo đức vững chắc trong tâm hồn con trẻ . Hơn nữa, những thói quen tích cực như đọc sách, rèn luyện sức khỏe hay tinh thần ham học hỏi của cha mẹ cũng truyền cảm hứng để con cái tự giác vươn lên trong cuộc sống . Giáo dục nêu gương không chỉ dạy con cách làm người mà còn góp phần xây dựng một xã hội văn minh, nhân ái .
Thách thức trong bối cảnh hiện đại
Tuy nhiên, trong nhịp sống hiện đại, nhiều cha mẹ quá bận rộn hoặc phụ thuộc vào công nghệ, dẫn đến việc thiếu thời gian gần gũi con cái . Họ đôi khi nghĩ rằng chỉ cần cung cấp điều kiện vật chất là đủ, nhưng nếu thiếu hình mẫu tích cực, con trẻ dễ bị lạc hướng giữa vô vàn cám dỗ và thông tin sai lệch . Ngoài ra, sự khác biệt về quan niệm và giá trị giữa các thế hệ cũng tạo ra khoảng cách, khiến việc nêu gương trở nên khó khăn hơn . Một số phụ huynh còn hiểu sai rằng làm gương là phải luôn đúng, dẫn đến áp đặt và thiếu chân thành trong cách giáo dục .
Giải pháp để phát huy giá trị của giáo dục nêu gương
Để giáo dục nêu gương hiệu quả, cha mẹ cần sống chân thành, nhất quán giữa lời nói và hành động, đồng thời tạo môi trường gia đình hòa thuận, nơi con cái cảm nhận được sự lắng nghe và thấu hiểu. Khi mắc lỗi, việc dũng cảm nhận sai và sửa chữa cũng là bài học quý về sự trung thực . Về phía người trẻ, chúng tôi cần cởi mở tiếp thu những điều tốt đẹp từ cha mẹ, đồng thời có thể trở thành tấm gương ngược lại, lan tỏa giá trị tích cực trong gia đình .
Tóm lại, giáo dục nêu gương trong gia đình là nền tảng quan trọng để hình thành nhân cách và định hướng lối sống cho thế hệ trẻ. Mỗi hành động, lời nói và thái độ của cha mẹ đều là bài học sống động, theo chúng tôi suốt cuộc đời. Vì vậy, mỗi gia đình cần ý thức về vai trò gương mẫu, sống đẹp và tử tế để cùng xây dựng một môi trường nuôi dưỡng những con người có trách nhiệm và trái tim nhân hậu.
- Truyện ngắn “Tàu đi Hòn Gai” – Nguyễn Quang Thân và câu hỏi liên quan
- Đoạn văn nghị luận 200 chữ phân tích diễn biến tâm trạng nhân vật
- Bài văn nghị luận 600 chữ về “Giáo dục nêu gương trong gia đình” từ góc nhìn người trẻ
- Phân tích dựa trên văn bản, tránh suy diễn quá xa
- Nghị luận đoạn văn: Tập trung phân tích tâm trạng, không mô tả lại nội dung
- Nghị luận bài văn: Thể hiện rõ “góc nhìn người trẻ”, không chung chung
- Đọc kỹ đề bài trước khi làm
- Phân bổ thời gian hợp lý cho từng câu
- Trình bày rõ ràng, sạch sẽ
TÀI LIỆU LIÊN QUAN
 |  |
 |  |
 |  |
 |  |
 |  |